Graphic Novel Review: Aimée de Jongh – Dagen van Zand

Met Dagen van Zand maakt Aimée de Jongh haar beste graphic novel tot nu toe.

In haar nieuwe boek reist een jonge fotograaf uit New York af naar de zogeheten Dust Bowl, een regio in de zuidelijke staten van Amerika. Het is 1937 en het land kampt nog steeds met de gevolgen van de beurscrash uit de late jaren ’20. Voor veel Amerikanen is dit een periode van grote armoede. De boerenfamilies in de Dust Bowl krijgen ook nog te maken met een andere catastrofe. Een grote droogte leidt tot onbebouwbaar land en zandstormen leiden tot grote schade en menselijk leed.

John Clark, zoals de fotograaf heet, wordt naar het gebied gestuurd door The Farm Security Administration (FSA). Dat is een overheidsorganisatie die werd opgezet om armoede op het platteland te bestrijden. John krijgt de opdracht om het leed van de bevolking in beeld te brengen met het doel om de Amerikanen hierover te informeren en hulp te organiseren.

John krijgt een handig lijstje mee met de onderwerpen die hij moet fotograferen. Denk aan foto’s van weeskinderen, een vol bepakte auto met inwoners die het gebied ontvluchten en onder het zand begraven huizen. Maar eenmaal in het gebied blijkt de situatie niet zo overzichtelijk als hij vanuit het verre New York en op basis van dat lijstje had gedacht. Hij raakt langzaam maar zeker persoonlijk betrokken bij de mensen en het leed dat ze moeten ondergaan. Bovendien begint hij zich af te vragen waarom hij aan de klus is begonnen en of hij die eigenlijk wel kan afmaken.

De personages zijn fictief, maar het verhaal is verder wel gebaseerd op de werkelijke gebeurtenissen in de Dust Bowl. Aimée de Jongh maakt dat in Dagen van Zand op een mooie en erg effectieve manier duidelijk door ieder hoofdstuk te beginnen met een échte foto uit het gebied in die periode. Zo ben je er tijdens het lezen steeds van bewust dat de extreme situaties in het getekende verhaal zich echt hebben voorgedaan. Daarmee wordt het verhaal nog indringender.

Als later in het verhaal blijkt dat de zandstormen mede zijn veroorzaakt door menselijke ingrepen in het landschap, besef je als lezer dat het lot van de inwoners van de Dust Bowl mogelijk ooit ook ons lot zou kunnen worden. De link met onze eigen klimaatproblemen is heel subtiel in het verhaal verwerkt en wordt nergens specifiek benoemd. Aimée de Jongh laat de lezer zelf tot die conclusie komen door vooral de gevolgen van droogte te laten zien en daardoor komt de boodschap nog harder aan.

Deze werkwijze valt ook mooi samen met het andere belangrijke thema in het boek. De manier waarop beelden in de media bepalen hoe we de wereld zien en ervaren. John vraagt zich na een tijdje af of hij de situatie zoals hij die in het gebied aantreft wel kan weergeven in een paar losse foto’s. Wat zeggen de onderwerpen op zijn to-do-lijstje nu eigenlijk echt over het gebied en zijn inwoners? Om de door de FSA gewenste onderwerpen te kunnen fotograferen moet hij de werkelijke situatie eigenlijk gaan manipuleren.

Aimée de Jongh heeft zich duidelijk niet alleen laten inspireren door de indrukwekkende foto’s die in die periode zijn gemaakt. Ze heeft uitgebreide studie gedaan en is ook in het gebied geweest. Ze probeert in het boek dichter bij de waarheid te komen door de persoonlijke verhalen van de inwoners van het gebied te vertellen. Ook John merkt dat hij dichter bij de waarheid komt, als hij minder afstand neemt en zijn fototoestel thuislaat. Zodra John zich meer openstelt voor de bewoners, krijgt hij ook veel meer persoonlijke verhalen en details te horen.

Die verhalen samen geven een veel completer en misschien ook indrukwekkender beeld van wat zich in die periode heeft afgespeeld dan een paar losse foto’s in de media zouden kunnen bewerkstelligen. Misschien is dat impliciet ook wel een kritiek op onze huidige dominante beeldcultuur.

Deze subtiel aanpak is heel anders dan die in haar eerdere graphic novel Bloesems in de Herfst. Daarin werd het hoofdthema op een nogal zware en meer expliciete manier behandeld, waardoor je als lezer juist op afstand werd gehouden. Dat scenario was overigens ook niet door haar zelf geschreven.

In haar vorig jaar verschenen boek Taxi! liet ze met een eigen scenario al zien dat je ook op een luchtige manier kritiek kan leveren op een actueel thema, de opkomst van Taxidienst Uber. Ook daar beschreef ze een aantal korte ontmoetingen, die samen een veel groter plaatje vormden. En dat werkte al heel goed.

Met Dagen van Zand borduurt ze voort op deze werkwijze en dat levert een zeer krachtig en weloverwogen commentaar op een aantal grote actuele thema’s op, dat door de dramatische uitwerking ook nog eens voor grote impact bij de lezer zorgt. En dat is heel knap. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de mooie tekeningen en prachtige kleuren, die het verhaal ondersteunen.

Dagen van Zand is daarom de beste graphic novel van Aimée de Jongh tot nu toe en verdient het om door zoveel mogelijk mensen te worden gelezen.