Bespreking Klare Lijn

Graphic Novel Review: Familieziek door Peter van Dongen

Peter van Dongen baseerde zijn Graphic Novel Familieziek op de roman met dezelfde titel van Adriaan van Dis. Zoals bekend heeft hij er vele jaren aan gewerkt, maar het resultaat is prachtig. Zijn Klare Lijn stijl is zeer strak en mooi uitgewerkt. Door de vele grote en kleine details komen de jaren ’50 in het Nederlandse kustplaatsje waarin dit verhaal zich afspeelt helemaal tot leven. De sfeervolle inkleuring van Marloes Dekkers zorgt voor de rest.

We kennen de Klare Lijn stijl natuurlijk vooral van Hergé en Edgar P. Jacobs. Dit verhaal is echter veel complexer en gelaagder dan de avonturenverhalen van Kuifje en Blake en Mortimer.

Familieziek beschrijft de situatie van een gemengd Nederlands-Indisch gezin, dat na de oorlog terugkeer naar Nederland en daar moet omgaan met de nieuwe leefomgeving en de herinneringen aan de oorlogsjaren in Indië. De moeder van het gezin heeft 3 dochters van een andere man. Haar nieuwe man, die zichzelf steeds voorstelt als meneer Java, heeft een trauma opgelopen in de oorlog. En dan is er nog het nagekomen halfbroertje. De focus van het verhaal ligt met name bij hem en zijn relatie met meneer Java.

Het is best even puzzelen in het begin van het verhaal van Familieziek hoe de familie in elkaar zit en wat ieders relatie met elkaar is. De familieleden hebben allemaal bijnamen voor elkaar en worden zelden als vader, broer of zus aangeduid. Daarnaast merken we dat bij de jongen, uit wiens gezichtspunt we een groot deel van het verhaal meebeleven, werkelijkheid en fantasie enigszins door elkaar lopen. Omdat het grotere verhaal ook is opgebouwd uit fragmentjes uit het dagelijkse leven van de familie, duurt het ook even voordat de lezer doorheeft hoe de vork in de steel zit. Het is voor te stellen dat een ongeduldige lezer hier mogelijk gaat afhaken.

Je zou kunnen denken dat dit een gebrek is van het scenario, maar het is zeer aannemelijk dat de structuur met opzet zo gekozen is. Dit is namelijk een familie die door de gezinssituatie, de oorlog en de nieuwe leefomgeving nogal in de war is. Door de gekozen structuur, ervaart de lezer eenzelfde verwarring en krijgt meer begrip voor het misschien ‘rare’ gedrag van de hoofdpersonages. Het is onderdeel van de leeservaring om langzaam de situatie door te krijgen. En wie doorleest wordt beloond. Het boek geeft een goed inzicht in wat er bij migranten uit Indië destijds, allemaal moet hebben gespeeld.

Door deze diepere lagen kun je ook duidelijk zien waarom je dit beter een beeldroman (of grafische roman of graphic novel) kunt noemen en waarin het zich onderscheidt van avonturenstrips als die van Kuifje. Het accent van het verhaal ligt niet zozeer bij de handelingen die de personages uitvoeren, maar meer bij de ontwikkeling die ze doormaken in hun hoofd en in hun gedrag.

Het is mooi om te zien hoe juist de Klare Lijn van Van Dongen helpt om de verwarring in Familieziek te illustreren. Juist de Klare Lijn, die ook wel eens de architectonische of technische lijn wordt genoemd, wordt met name gebruikt om voorwerpen en gebouwen zo duidelijk en helder mogelijk weer te geven. Juist door die duidelijke lijnen, word je verleid om helemaal mee te gaan in de fantasiewereld van de jongen, die voor hem misschien wel geen fantasie maar werkelijkheid zijn. We kijken door zijn ogen als hij met zijn zelfgebouwde houten vliegtuig door de lucht vliegt en zijn fantasiebroertje op hem zien wachten bij de bunker waarin hij zich verschuilt. Van Dongen mengt de gefantaseerde objecten met de werkelijke objecten en wij zien het op die manier ook voor onze ogen werkelijkheid worden.

De strakke lijnen van Familieziek worden zo nu en dan afgewisseld met wat expressief krasserige kindertekeningen om het begin of eind van een hoofdstuk te markeren. We weten dat de jongen uit het boek fantasie en werkelijkheid door elkaar haalt. Het boek wekt de suggestie dat de jongen door de thuissituatie uit te tekenen, weer in de werkelijkheid terug kan komen. Misschien zijn de krasserige tekeningen bedoeld om te laten zien hoe hij naar de werkelijk zou moeten gaan kijken, maar door het grote contrast leiden ze ook een beetje af van de rest. In de wereld van deze jongen lopen fantasie en werkelijkheid voorlopig nog gewoon door elkaar heen en dat is prachtig en realistisch geillustreerd door de dit jaar terecht met een Stripschapprijs bekroonde tekenaar.

Peter van Dongen tekent samen met Teun Berserik als eerste Nederlanders ook het nieuwe avontuur van Blake en Mortimer. Lees daar meer over in dit artikel en in deze review.