Bespreking Klare Lijn

Graphic Novel Review: Sabrina

De Graphic Novel Sabrina staat op de longlist voor de Man Booker Prize 2018. Het is de eerste keer dat een Graphic Novel is genomineerd voor de belangrijke prijs voor Engelstalige fictie boeken.

Zodra de nominatie bekend werd, ontstond er uiteraard een discussie of ‘een stripverhaal’ een literaire prijs zou moeten kunnen winnen.

In 2008 ontstond in Nederland en België een vergelijkbare discussie toen de Graphic Novel ‘Verder’ van Marc Legendre werd genomineerd voor de Libris Literatuur Prijs. In 2010 werd besloten om voortaan alleen nog literaire romans toe te laten voor de Libris Prijs. Naar verluid was dit mede omdat dat meer in de geest zou zijn van de Man Booker Prize, waarnaar de Libris Prijs ooit was gemodelleerd. Het is wel geestig dat dezelfde Man Booker Prize nu dus zelf een Graphic Novel nomineert met het eenvoudige argument dat een strip nu eenmaal ook een fictie boek is.

Zelf hebben we het wel een beetje gehad met deze uitgekauwde discussie. Een strip zit qua vormgeving ergens tussen een schilderij en een film in. Als een schilderij meer kan zijn dan een versiering van een ruimte en als een film meer kan zijn dan entertainment, dan kan een strip dat ook.

Sabrina van Nick Drnaso doet veel meer dan entertainen. Let wel, je kàn Sabrina ook gewoon lezen als een spannende thriller, want spannend is Sabrina zeker. Het verhaal gaat over een volwassen vrouw, Sabrina, die plotseling wordt vermist. In het verhaal volgen we in eerste instantie haar vriend en haar zus, die te maken krijgen met de gevolgen van die vermissing. Op de achtergrond volgen we ook het onderzoek naar de vermissing en, zodra de omstandigheden wat duidelijker worden, ook de reacties hierop in de media en op internet.

Het eerste hoofdstuk zet meteen de toon van het verhaal. Sabrina past op het huis en de kat van haar ouders. Ze krijgt bezoek van haar zus Sandra. Zij nodigt Sabrina uit voor een fiets- en kampeertocht die ze komend jaar wil maken. Sabrina is wat minder avontuurlijk ingesteld dan Sandra en vraagt zich af of dat niet eenzaam en gevaarlijk is. Sandra maakt zich niet zo druk. Ze vertelt over een angstige ervaring uit haar jeugd, die juist zich juist afspeelde in een regulier vakantie oord met mensen waar je het niet van verwacht. Dat soort mensen hebben echt niets te zoeken op een afgelegen locatie in de natuur, wil ze maar zeggen. Kennelijk is Sabrina daardoor gerustgesteld en vindt het uiteindelijk een goed plan. We zien haar daarna haar spullen pakken en naar buiten gaan.

Dit wat huiselijke en herkenbare tafereel laat zien waar Nick Drnaso het over wil hebben. Het verhaal gaat eigenlijk over angst en wantrouwen in onze huidige maatschappij en de gevolgen daarvan voor individuele mensen. Het is een zeer actueel thema. Heel trefzeker laat Nick Drnaso in korte scenes zien wat de oorzaken zijn van die angsten, hoe dat leidt tot achterdocht tussen mensen en hoe dat vervolgens kan leiden tot geweld.

Hij doet dat op een bijzondere manier. Hij legt niet veel uit in woorden, maar laat het gewoon zien.

De hoofdrolspelers in het verhaal zijn allemaal op een of andere manier bezig met de verdwijning van Sabrina. Als lezer ga je vanzelf meedenken en meepuzzelen met die hoofdpersonen. Wat is er gebeurd? Weet een van de hoofdpersonen misschien meer dan hij laat merken? Waarom gaat die kennis van Sabrina’s vriend een rondje rijden, terwijl hij zegt dat hij naar zijn werk gaat? Wat zien we hem daar verstoppen in die holte boven zijn plafond? Drnaso weet op een slimme manier de spanning tot grote hoogten te laten oplopen door in alledaagse taferelen heel subtiel kleine details uit te lichten. Die hoeven niets te betekenen, maar doordat het zich allemaal afspeelt in de context van een misdaad, worden het allemaal verdachte aanwijzingen.

Een herkenbaar voorbeeld uit het boek is een scene waarbij een van de hoofdpersonen ‘s avonds in het donker naar buiten loopt. Op dat moment in het boek kan dat van alles betekenen. Hij gaat na een korte wandeling in een speeltuin even op een schommel zitten. Op dat moment weet je als lezer dat het personage gewoon even een blokje om ging om even weg uit de gespannen situatie te zijn: niets aan de hand dus. Vervolgens komt er opeens een politie auto de hoek om. De agent stapt uit om een verdachte situatie te inspecteren: wat doet een man in het donker ‘s avonds alleen in een speeltuin op een schommel? Nick Drnaso houdt de lezer een spiegel voor: in een samenleving waarin mensen elkaar al bij voorbaat wantrouwen, liggen onterechte conclusies en verdachtmakingen op de loer.

De auteur weet ook op overtuigende manier te laten zien waar dat allemaal toe kan leiden. Hij belicht de rol van internet en social media. Online ontstaan allerlei complot theorieën over de verdwijning van Sabrina en die leiden weer tot haatmails en bedreigingen. Wie het nieuws een beetje volgt, herkent de situaties. Alleen de politici die nog meer olie op het vuur gooien, ontbreken in dit verhaal.

In tegenstelling tot die politici, die zichzelf al op de borst kloppen als ze misstanden durven te benoemen, draagt Nick Drnaso ook wat antwoorden en oplossingen aan. Als de situatie in het boek zo gespannen wordt, dat het met geweld uit de hand dreigt te lopen, wordt die situatie geneutraliseerd door een eenvoudig, maar vriendelijk gebaar. Als we iets meer geduld en vertrouwen in elkaar zouden hebben en iets aardiger voor elkaar zouden zijn, zou dat al een hoop schelen, lijkt de auteur te willen zeggen.

Overigens worden er nergens in het boek expliciete conclusies opgelegd. Alles wordt in beelden en korte dialogen getoond. Nick Drnaso laat de lezer zijn eigen conclusies trekken en dat maakt dat dit boek nog lang in je gedachten blijft hangen.

Ook grafisch gezien is Sabrina interessant. Op zich lijken de individuele plaatjes niet zo bijzonder. De personages en achtergronden zijn getekend in een eenvoudige en duidelijke Klare Lijn stijl, zonder al teveel details. De inkleuring bestaat uit eenvoudige, maar sfeervolle vlakvullingen. Zoals bij de traditionele Klare Lijn worden er geen speciale effecten gebruikt voor bijvoorbeeld schaduw- of dieptewerking. Hoewel de individuele plaatjes hierdoor misschien wat eenvoudig en vlak lijken, ontstaan er hierdoor wel bijzonder mooi gecomponeerde pagina’s met de opeenvolgende plaatjes in fraaie harmoniërende kleuren. Let ook eens op het grafisch interessante grid, waarbij de achtereenvolgende grotere en kleinere plaatjes een mooi ritme krijgen.

Sabrina is uiteindelijk niet terecht gekomen op de shortlist van de Man Booker Prize en zal de prijs dus niet winnen. Dat is niet zo erg. De nominatie heeft ongetwijfeld al veel extra publiciteit opgeleverd. Dit type stripverhalen verdient eigenlijk gewoon een eigen grote prijs met de daarbij horende publiciteit. Of we dit soort stripverhalen dan Graphic Novels, Grafische Romans of Strips Voor Volwassenen moeten noemen doet eigenlijk niet zoveel ter zake. Marketingtechnisch kan een aparte naam voor dit type strips misschien wel helpen om het publiek te bereiken dat in dit soort verhalen is geïnteresseerd.

Sabrina verdient zeker een boekenprijs. Maar dit prachtig vormgegeven verhaal dat op een intelligente manier de lezer aan het denken zet over actuele ontwikkelingen, verdient het vooral om door heel veel mensen gelezen te worden.

(Voor deze review is de Engelstalige versie van Sabrina gelezen. Op dit moment is er nog geen Nederlandse vertaling verkrijgbaar)